Met de oorlog die nog steeds gaande is tussen Oekraïne en Rusland, willen velen graag een steentje bijdragen. Gezien de komst van een grote stroom vluchtelingen uit Oekraïne die niet meer veilig is in hun eigen land, is het natuurlijk wel de vraag waar we de vluchtelingen gaan opvangen. De gemeentes en veiligheidsregio’s zijn door het Rijk verantwoordelijk gesteld voor het regelen van opvanglocaties. Echter: het aantal geregistreerde vluchtelingen per 13 juni 2022 bedraagt 64.480 mensen en het aantal beschikbare bedden 48.500. De cijfers liegen niet: het is duidelijk dat we er nog niet zijn. Particuliere opvang van vluchtelingen zou een tijdelijke oplossing kunnen zijn.
Wellicht heb je als particulier een tweede woning, tuinhuis of kamer over en twijfel je of je deze beschikbaar wil stellen voor de opvang van de vluchtelingen. Deze keuze is niet eenvoudig gemaakt. Zeker omdat er nog veel onduidelijk is over de particuliere opvang van Oekraïense vluchtelingen. In het onderstaande artikel hebben wij geprobeerd om de informatie die op dit moment beschikbaar is op een rij te zetten.
Vóór aankomst in Nederland
Oekraïne is geen lid van de Europese Unie, maar door de oorlog is er een tijdelijke regeling voor de vluchtelingen uit Oekraïne getroffen. De EU heeft de Richtlijn Tijdelijke Bescherming (hierna: ‘de Richtlijn’) geactiveerd waardoor er tijdelijke bescherming moet worden verleend aan vluchtelingen uit Oekraïne. Dit betekent concreet dat Oekraïense vluchtelingen geen visum nodig hebben om in de EU te kunnen reizen. Dit geldt voor drie categorieën personen:
- Oekraïense onderdanen die in Oekraïne wonen en sinds 24 februari 2022 ontheemd zijn geraakt als gevolg van de oorlog;
- Legaal in Oekraïne verblijvende onderdanen van andere landen en staatloze personen die ontheemd zijn geraakt als gevolg van de oorlog en niet veilig terug kunnen keren naar het land van herkomst;
- Gezinsleden van bovengenoemde categorieën, als het gezin al bestond voordat de oorlog uitbrak ongeacht of het gezinslid onder veilige omstandigheden naar het land van herkomst zou kunnen terugkeren.
Met deze Richtlijn heeft de EU het mogelijk gemaakt dat de vluchtelingen binnen de grenzen van haar lidstaten bepaalde rechten hebben die een passend beschermingsniveau bieden. Deze rechten zijn bijvoorbeeld een verblijfsvergunning, de mogelijkheid om activiteiten in loondienst of als zelfstandige te ondernemen, de toegang tot passende accommodatie en de noodzakelijk hulp inzake sociale bijstand, medische of andere bijstand en levensonderhoud.
Na aankomst in Nederland
Als lid van de EU moet Nederland gevolg geven aan de Richtlijn. Daarom mogen Oekraïners met een biometrisch paspoort 90 dagen visumvrij in Nederland verblijven, de zogenaamde vrije termijn. Om aan te tonen dat zij onder de richtlijn vallen, moeten zij zich bij de gemeente inschrijven in de Basis Registratie Personen (BRP). De Immigratie- en naturalisatiedienst (IND) legt vervolgens de tijdelijk beschermde status van mensen die uit Oekraïne zijn gevlucht vast. Zij mogen dan in Nederland verblijven voor de duur van de beschermingsmaatregel. Voor nu is de duur van de maatregel op één jaar gesteld, dus tot 4 maart 2023. De beschermingsmaatregel kan maximaal drie jaar gelden. Tijdens het proces bij de IND ondertekent de gevluchte persoon ook een asielaanvraag, maar de gebruikelijke procedure die daarop volgt wordt opgeschort voor de duur van de beschermingsmaatregel. Voor opvang moeten de vluchtelingen uit Oekraïne zich ook niet in Ter Apel melden, maar bij de gemeentelijke opvang. Met de inschrijving in de BRP is de vluchteling automatisch bekend bij de IND.
Aanmelden als gastgezin
RefugeeHomeNL heeft in opdracht van het ministerie van Veiligheid en Justitie een gescreend proces uitgedacht voor het mogelijk maken van particuliere opvang van Oekraïense vluchtelingen. Dit initiatief is een samenwerking tussen de Rode Kruis, Vluchtelingenwerk, het Leger des Heils, Takecarebnb en gemeenten.
Als je tijdelijke opvang wil bieden aan gevluchte Oekraïners dan kan je je als een gastgezin aanmelden bij de organisatie Takecarebnb. Dit is een erkende stichting die bemiddelt tussen vluchtelingen en gastgezinnen. Op de website staat welke stappen je hiervoor moet ondernemen en staan een aantal tips op een rij gezet.
Het is van belang dat je weet waar je aan begint, dus hieronder volgen een aantal aandachtspunten:
- Na aanmelding volgt een screeningproces. Om een gastgezin te worden moet je een verklaring omtrent gedrag (VOG) kunnen aanleveren. Ook moet je een aparte ruimte hebben om jouw gasten enige mate van privacy te kunnen bieden.
- Als particulier kan je geen vergoeding krijgen voor het huishouden van vluchtelingen. Oekraïense vluchtelingen hebben wel recht op leefgeld en kunnen zonder tewerkstellingsvergunning werken in loondienst.
- Als je een bepaalde uitkering of een toeslag krijgt, is het mogelijk dat het in huis nemen van vluchtelingen daar invloed op heeft. Informeer daar goed naar bij de instantie waar je de uitkering/toeslag van krijgt.
- In beginsel duurt de logeerperiode 3 maanden. Als het jou en jouw gasten bevalt, dan kan deze periode worden verlengd.
Voor meer praktische informatie over optreden als een gasthuishouden heeft de Rijksoverheid een ‘Handreiking Particuliere Opvang Oekraïners’ opgesteld.
Bestemmingsplan
Als je een gedeelte van jouw woning of een bijgebouw ter beschikking wil stellen voor de huisvesting van vluchtelingen voor langer dan 3 maanden, is het van belang om vanuit het planologisch perspectief te bekijken of dat toegestaan is. In het bestemmingsplan is vastgelegd waarvoor een bepaald gebouw of bepaalde gronden kunnen worden gebruikt. De hoofdregel is dat er een woonbestemming moet rusten op het pand of perceel om huisvesting mogelijk te maken. Als er bijvoorbeeld een bedrijfsbestemming op de gronden rust dan is het in de hoofdregel niet zomaar mogelijk om mensen te huisvesten. Het is bijvoorbeeld wel mogelijk om kortdurende opvang te realiseren in een logiesfunctie.
Echter ook als er sprake is van een woonbestemming zijn knelpunten mogelijk. Een ‘woning’ wordt namelijk vaak in de bestemmingsplanregels gedefinieerd als ‘een complex van ruimten uitsluitend bedoeld voor de huisvesting van één afzonderlijk huishouden’. Als je een deel van jouw woning ter beschikking stelt aan een ander, terwijl je daar zelf woont, of als je de hele woning wil verhuren aan meerdere vluchtelingen die niet tot één huishouden behoren, dan handel je in strijd met het bestemmingsplan aangezien er sprake is van meer dan één huishouden.
Doorgaans is het ook niet toegestaan om bijgebouwen te gebruiken als een woning. Een bijgebouw of een bijbehorend bouwwerk bij de woning moet vaak op grond van de planregels functioneel ondergeschikt zijn aan het hoofdgebouw. Als je het bijgebouw als een tweede woning gaat gebruiken, is er geen sprake meer van een functionele ondergeschiktheid en ontstaat er strijdigheid met het bestemmingsplan. Ook voldoen bijgebouwen vaak niet aan de eisen van het Bouwbesluit, met name op het gebied van brandveiligheid. Het is dus van belang om in jouw specifieke geval te beoordelen of het bestemmingsplan het huisvesten van vluchtelingen toestaat.
Afwijken van het bestemmingsplan
Zoals we hierboven besproken hebben, is het huisvesten van vluchtelingen in veel gevallen in strijd met het bestemmingsplan. In zo’n geval is het in principe nodig om een vergunning te krijgen in afwijking van het bestemmingsplan. In de praktijk is daarbij een onderscheid tussen grote afwijkingen van het bestemmingsplan met een vergunningprocedure van 26 weken, en een vergunningprocedure van 8 weken voor kleine(re) afwijkingen van het bestemmingsplan.
Voor de opvang van vluchtelingen kan een beroep gedaan worden op de zogenaamde kruimelregeling, een lijst met activiteiten waarvoor de vergunningplicht van 8 weken geldt. In het geval dat vluchtelingen in of bij een woning worden opgevangen kan op die mogelijkheid eigenlijk altijd een beroep worden gedaan. Het maakt dan niet uit of de asielzoekers in de woning worden gehuisvest, dat een woning tijdelijk wordt gesplitst in twee woningen of dat de asielzoekers in een bijgebouw bij de woning worden gehuisvest. In al die situaties biedt de kruimelregeling uitkomst. Voordeel daarvan is dat de korte procedure van 8 weken van toepassing is en dat de eisen minder zwaar zijn dan bij de uitgebreide procedure.
Voor een beroep op de kruimelregeling om vluchtelingen in of bij jouw woning te huisvesten moet aan twee eisen voldaan worden: het plan moet voldoen aan een goede ruimtelijke ordening en moet in overeenstemming met het geldende beleid zijn. Het vereiste van een goede ruimtelijke ordening is een veelomvattend begrip. Heel simpel gezegd komt het erop neer dat het huisvesten van de vluchtelingen niet te veel nadelige gevolgen voor de omgeving mag hebben. De andere eis met betrekking tot het beleid moet in concrete gevallen getoetst worden aan het gemeentelijke, provinciale en Rijksbeleid ter zake. Hieromtrent moet gezegd worden dat sommige gemeentes het beleidsuitgangspunt hanteren dat ze geen medewerking verlenen aan particuliere opvang van vluchtelingen, waarvoor een omgevingsvergunning moet worden verleend.
Huisvestingsverordening
Daarnaast kan inwoning, het omzetten van een zelfstandige woonruimte in meerdere onzelfstandige woonruimtes of woningsplitsing vergunningplichtig zijn op grond van de huisvestingsverordening.
Veel gemeentes hebben een huisvestingsverordening opgesteld. In een dergelijke verordening worden regels vastgelegd voor het veranderen van de woonruimtevoorraad. Als je een deel van jouw woning ter beschikking wil laten stellen of wil verhuren aan een persoon, een woning wil laten omzetten in kamers of in zelfstandige appartementen dan heb je daar mogelijk een vergunning op grond van de huisvestingsverordening voor nodig. Niet elke gemeente heeft echter een huisvestingsverordening vastgesteld.
Gedogen
Wettelijk gezien zitten er dus veel haken en ogen aan het mogelijk maken van particuliere opvang voor Oekraïense vluchtelingen. Gezien de uitzonderlijke omstandigheden is het echter mogelijk dat jouw gemeente bereid is om de illegale situatie te gedogen.
Wat betekent gedogen precies? Het woord ‘gedogen’ betekent volgens de Nederlandse woordspraak ‘dulden, toelaten’, het ‘onder bepaalde omstandigheden toelaten wat wettelijk verboden is’. Gedogen kan alleen in uitzonderlijke situaties. Stilzwijgend of passief gedogen, dus zonder een besluit van de gemeente daarover, heeft geen effect. De gemeente kan daar altijd op terugkomen. Na het nemen van een gedoogbeschikking kan men gedogen op voorwaarde dat zich een van de volgende uitzonderingen voordoet:
- Overmachtssituaties
- Overgangssituaties
- Onevenredigheid
Soms zijn er andere situaties waarin het bevoegd gezag gedogen toestaat op basis van de rechtspraak. In de uitspraak van 24 april 2019 is bepaald dat een gedoogbeslissing geen besluit is in de zin van de Algemene wet bestuursrecht. De beslissing om al dan niet te gedogen kunnen dus niet worden aangevochten bij de bestuursrechter. Wel kan een derde het gemeentebestuur vragen om handhaving. Als de gemeente daartoe besluit kan hiertegen wel beroep worden ingediend bij de bestuursrechter. Als de gedoogbeslissing wordt geweigerd of ingetrokken dan zou er eventueel een vergunning kunnen worden aangevraagd bij het gemeentebestuur.
Sommige gemeentes hebben uit humanitaire en maatschappelijke overwegingen gedoogbeleid opgesteld. Daarin zijn de voorwaarden vastgelegd op basis waarvan tijdelijke particuliere opvang van vluchtelingen uit Oekraïne wordt toegelaten door de gemeente. Dit geldt echter lang niet voor alle gemeentes!
Conclusie
Vanwege het leed dat gepaard gaat met de oorlog heeft de EU speciaal voor de Oekraïense vluchtelingen een regeling getroffen door de Richtlijn Tijdelijke bescherming van toepassing te verklaren. Voor Nederland heeft dit als gevolg dat Oekraïense vluchtelingen recht hebben op onderdak, financiële ondersteuning en het uitoefenen van werk. Het verschaffen van onderdak is voor Nederland een zware taak. Opvang van vluchtelingen door particulieren zou een noodoplossing kunnen zijn.
Overweeg je om Oekraïense vluchtelingen in huis te nemen of verschaf je al onderdak en wil je graag uitgezocht hebben of het omgevingsrechtelijk mogelijk is om het voort te zetten? Of het verschaffen van onderdak in jouw specifieke situatie toegestaan is, is namelijk van vele factoren afhankelijk. Het hangt af van het bestemmingsplan, de omgeving, het beleid van de betreffende gemeente, eventuele Huisvestingsverordening en of jouw specifieke gemeente gedoogbeleid heeft opgesteld. Voor het beantwoorden van deze vragen kan je op Jurable rekenen!